باریخ نیوز :  نگرانی ها در عصر شکافت زمان و روح مصنوعی است

مهدی مطهرنیا

رئیس اندیشکده آینده اندیشی سیمرغ

صحنه ای از تئاتر  کارخانه ربات‌سازی روسوم” اثر ارل چاپک نویسنده چک در سال ۱۹۲۰

رباتی که چاپک صد سال پیش در این نمایشنامه خلق کرد واقعیتی روشن و هولناک از پدیده‌ای غیرمعمولی را نشان می‌دهد که به نوعی تاریخ ماشینی شدن انسان و همنشینی ربات‌ها با ما در زندگی روزمره است و چاپک با زبانی ساده و روشن سعی در بیان آن دارد.پنج سال پس از انتشار داستان “مسخ” کافکا، نویسنده چک و در سال 1920 بود که کارل چاپک هموطن وی دست به خلق شخصیتی به نام “ربات” زد. انسان مسخ شده در نمایشنامه او یعنی “کارخانه ربات‌سازی روسوم” این بار تبدیل به حشره نمی‌شد بلکه به انسانی مکانیکی بدل می‌شد. انسانی مصنوعی و در خدمت اهداف بلندپروازانه بشر که برای رفاه و آسایش او خلق شده بود.

“ربات” در زبان چکی از ریشه “کارِ بدون مزد” می‌آید و به معنای بردگی و بیگاری است. از زمانی که چاپک این واژه را برساخت؛ تا به امروز تغییرات بسیاری در این ماشین‌ها بوجود آمده است. سال 1928 و هشت سال پس از اختراع این واژه بود که “ویلیام ریچاردز” و “آلبرت هربرت رِفِل” ربات را از کتاب خارج کردند و نمونه واقعی‌اش را ساختند. نام این ربات اریک بود و در معدود عکس‌هایی که از آن وجود دارد مشغول سخنرانی برای خیل بی‌شماری از مردم لندن است.
لندنی‌ها که به تازگی از نمایش چاپک دیدن کرده بودند تحت تاثیر این واژه نوبرانه بودند، بخصوص که بر سینه این ربات عبارت R.U.R نقش بسته بود که مخفف نمایشنامه “کارخانه ربات‌سازی روسوم” بود. اریک از جنس آلومینیوم بود و قادر به ایستادن و حرکت دست‌ها و سر بود. فعالیت ربات در این برهه هنوز جنبه سرگرمی داشت و فعالیت پیچیده‌ای به او محول نشده بود.
پس از جنگ جهانی دوم و در سال ۱۹۵۴ بود که “جرج دِووُل” موفق شد نخستین ربات مرتبط با زندگی انسان را بسازد. رباتی صنعتی که باعث تحولی در عرصه خودروسازی جهان شد. جرج دول پدر علم رباتیک دنیا با این ساخت، ربات‌ها را از ابزار سرگرمی خارج و آنها را در فعالیت‌های روزمره انسانی دخیل کرد.

از ربات ها تا هوش مصنوعی منطق زمانی یک قرن طی شده است . اکنون هراس از ربات ها در پی پی افکندن فناوری هوش مصنوعی در جامعه جهانی آشکارا چهره نشان می دهد.

دریچه نگرش خوش بینانه ای وجود دارد که بر اساس آن می توان گفت «دوره نوساخت آتن مدرن و جهانی» پیش رو است. در این دوره ربات ها همچون «متیک» ها شهروندان درجه دوم اتمی هستند.
متیک ها؛ اسیران آتنی بودند که به شهروندی آتن درآمده بودند. آنها فعالیت می کردند؛ و شهروندان آزاد آتنی در تالارهای آتن با وجود بزرگانی چون سقراط داد سخن می گویند و فلسفه و علم را گام به گام و مستحکم به پیش می راندند.

دقیق تر بخواهیم این موضوع را در پایش قرار دهیم باید به واژه «هلوت» هم اشاره داشته باشیم.

اسپارت دارای طبقه ویژه ای از بردگان بود که هلوت نامیده می شدند، این بردگان اسرای جنگ یونانی بودند که تحت مالکیت دولت در آمدند، اما به خانواده های اسپارتی واگذار شدند. هلوت ها طعام فراهم کرده و کارهای خانه را انجام میدادند، درنتیجه زنان اسپارتی می توانستند وقت خود را به پرورش بچه هایی نیرومند اختصاص دهند و مردان نیز زمان خود را صرف آموزش دیدن، به عنوان جنگجویان پیاده نظام، نمایند. هلوت ها در شرایط سختی زندگی کرده و اغلب شورش می کردند. اسپارتی ها سالانه یک گروه از مردان جوان را مامور می کردند تا هر هلوتی را که به احتمال زیاد آتش شورشی را بر می افروخت، به قتل برسانند.

نگاه دوم دربرگیرنده این نظام معنایی است که در آن نگرانی های شدیدی نسبت به چیرگی ربات ها و خلف هوشمند و در حال رسیدن به هوشیاری انها؛ «هوش مصنوعی » دیده می شود.

این در حالی است که بشر در آینده باید بیش از این ها آماده ورود به دوره «روح مصنوعی» باشد.

اگر در قرن بیستم بشر به شکافت اتم دست پیدا کرد ؛ دیری نخواهد گذشت که در قرن بیست و یکم بشر وارد دوران«شکافت زمان» شود.

این نگرانی ها همیشه (پهلوپدیده) و همزاد فناوری های نوین بوده اند؛ گریزی نیست. نامه صدها دانشمند برای متوقف کردن هوش مصنوعی نیز تکرار دقایق گفتمانی این نگرانی ها در عصر شکافت زمان و روح مصنوعی است.

دانشمندان باید نگران جامعه و نخبگانی باشند که همیشه از علم و هنر و دین و فناوری و …. برای چیرگی خود بهره برده اند. این احتمال را باید به عنوان یک چالش به نفع آینده رهبری و مدیریت کرد.