باریخ نیوز – عمان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارای جایگاه ویژه و تعریف شده‌ای است که این جایگاه همواره در قالب یک حلقه واسط یا میانجیگر مصلح مطرح شده است. برای فهم بیشتر و دقیق این مساله کافی است نگاهی به عملکرد عمانی‌ها در مناسبات ایران با برخی کشورهای غربی از جمله ایالات متحده آمریکا داشته باشیم. چنانکه عمان در مقاطع مختلف تحت عنوان میانجی در مسائلی چون تبادل زندانیان بین ایران و طرف‌‌های دیگر، مذاکره در جهت رسیدن به توافق میان ایران و غرب و واسطه بین تهران و کشورهای منطقه عمل کرده است.
اما در این بین شاید بیشترین جایگاهی که عمانی‌ها برای خود دست و پا کرده‌اند در ماجرای میانجیگری در مذاکرات میان ایران غرب برای حل مساله پرونده هسته‌ای ایران باشد. جایی که از زمان دولت نهم و دهم محمود احمدی نژاد و سپس حسن روحانی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم مسقط یکی از مقاصد مذاکراتی میان ایران و آمریکا بوده است.
چه اینکه در دولت احمدی‌نژاد سعید جلیلی و در دولت روحانی محمد جواد ظریف و مردانش در مذاکرات مسقط به مذاکره با طرف غربی و کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به میزبانی عمان می‌پرداختند. هر چند که پس از مذاکرات متعدد و دست یافتن به توافقات اولیه ادامه مذاکرات به ژنو و لوزان نیز رسید و در نهایت در 23 تیز 1394(14ژویه 2015) توافق هسته‌ای موسوم به «برجام » در لوزان سوئیس منعقد شد.
این در حالی است که در جریان روند فعالیت دو ساله برجام اروپایی‌ها نیز به عنوان طرفی از توافق در ارتباط با ایران گاهی تلاش داشتند به عنوان میانجی میان ایران و آمریکا در جهت حل مسائل و مشکلات دیگر نیز قرار بگیرند، اما هیچ یک نتوانستند از پس این کار برآیند. حتی پس از خروج غیر قانونی آمریکایی‌ها از برجام اروپایی‌ها باز برای احیای برجام و میانجیگری تلاش کردند اما در نهایت این مساله باز هم به پایتخت آسیایی مذاکرات یعنی مسقط برگشت و طرف ایرانی با انریکه مورا، معاون جوزپ بورل هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این کشور به مذاکره پرداختند. با این حال گرچه هشت دور مذاکرات در وین اتریش که در زمستان 99 در حال رسیدن به نتیجه بود و با تغییر دولت و رویکرد در ایران به سرانجامی نرسید، اما باز هم نمی‌توان از نقش و تاثیر عمانی‌ها به سادگی گذشت.
عمانی‌ها حتی زمانی که شرایط برای مذاکره مستقیم ایران و آمریکا فراهم نبوده در میانجیگری را نبسته‌اند و نقش خود را در بحث تبادل زندانیان ایفا کرده‌اند. حال چه تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا و چه تبادل میان ایران و برخی پایتخت‌های اروپایی. لذا شاید به همین جهت باشد که از میان کانال‌های هشتگانه ارتباطی با ایران یعنی کشورهای قطر، عمان، کویت، عراق، ژاپن، آلمان، سوئیس و پاکستان مقامات تهران و واشنگتن همواره حساب ویژه ای را برای سلطان‌نشین عمان باز کرده‌اند.
سفر برجامی در جهت توافق موقت؟
سفر هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان به تهران را به جهات مختلفی می‌توان مورد بحث و بررسی قرار داد. چنانکه پیش از این سفر نیز بسیاری سناریوهای مختلفی را در پشت پرده این سفر متصور بودند. یکی از این سناریوها این بود که سلطان عمان حامل پیام‌هایی از سوی آمریکایی‌ها برای مقامات کشورمان است و مذاکرات وی با مقامات ایران در چارچوب تلاش برای مذاکرات احیای برجام خواهد بود. گرچه برخی دیگر نیز معتقدند که حضور سلطان هیثم در تهران به جهت میانجیگری در راستای احیای روابط ایران و مصر بوده است. بحث تبادل زندانیان که اخیرا هم انجام شد دیگر گمانه‌زنی است که در سناریوهای مختلف جا می‌شود.
اما به نظر می‌رسد که بحث مذاکرات برجامی چیزی نیست که به سادگی از آن عبور کرد. در همین راستا نیز رسانه‌های غربی از توافق قریب الوقوع ایران و آمریکا بر سر احیای برجام گفته‌اند. چنانکه گفته شده نگرانی‌هایی در اسرائیل بابت گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ممکن است اتفاقی در موضوع توافق هسته‌ای بین ایران و آمریکا در «روز‌ها و هفته‌های آینده» رخ دهد، به‌وجود آمده است. نگرانی اصلی توافقی موقت در بحث هسته‌ای است، به این معنا که ایران بخشی از فعالیت هسته‌ای خود را متوقف می‌کند، اما توانایی‌های هسته‌ای خود را در دستان خود نگه‌می‌دارد و در ازای آن لغو تحریم‌ها را از آمریکا دریافت خواهد کرد.
دولت آمریکا در هفته‌های اخیر درباره امکان چنین توافق موقتی بحث کرده و پیام‌هایی بین ایران و آمریکا در مورد موضوع هسته‌ای بین دو طرف رد و بدل شده است. این در حالی است که مقامات کشورمان همواره هرگونه توافق موقتی را رد و بارها شروط خود را برای احیای برجام و از سرگیری مذاکرات اعلام کرده‌اند. حال باید دید پس از بازگشت سلطان عمان شرایط پیرامون احیای برجام چگونه رقم خواهد خورد.
توافق موقت بعید به نظر می‌رسد
یک تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل در خصوص سفر پادشاه عمان به تهران و همچنین احتمال توافق موقت میان ایران و آمریکا اظهار داشت: خیلی بعید است که حداقل تا فرا رسیدن انتخابات ریاست جمهوری آینده آمریکا غربی‌ها قصدی برای احیای توافق داشته باشند. البته این تحلیل با این فرض است که اساسا توافق برجام قابل احیا باشد نیز خیلی بعید است که آمریکا تا فرا رسیدن انتخابات بعدی خود این کار را انجام دهد. دیاکو حسینی به«آرمان ملی» گفت: بنابراین اولویت آمریکایی‌ها کنترل هر چه بیشتر روی برنامه‌های ایران است که ممکن است آنها برای رسیدن به این هدف از شکلی از توافق موقت حمایت کنند که در آن امتیازهای بسیار کمی را در حوزه تحریم‌ها بدهند و در ازا بتوانند این اطمینان را پیدا کنند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران در حداکثر امکان خود تحت نظارت قرار خواهد گرفت. وی افزود: البته چنین نگاهی در طرف اروپا نیز مورد حمایت است چون می‌تواند از تنش‌های میان ایران و آمریکا جلوگیری کند. اما همانطور که مقامات ایرانی نیز گفته‌اند من بعید می‌دانم که توافق موقت را راه حل بدانند و این ممکن است از جهانی خطرناک و بدعتی تازه در نحوه احیای برجام باشد. بنابر این خیلی بعید می‌دانم که طرف ایرانی با توافق موقت موافقت کند.
توافق جدید به جای توافق موقت
یک کارشناس مسائل بین‌الملل در ارتباط با احتمال توافق موقت میان ایران و آمریکا گفت: احتمال توافق موقت وجود دارد، اما طرف ایرانی تمایل ندارد با این حال آمریکا به توافق موقت تمایل دارد تا به نحوی جلوی غنی‌سازی ایران را بگیرد. عبدالرضا فرجی‌راد به «آرمان ملی» گفت: من بعید می‌دانم که بحث توافق موقت مطرح شود واگر هم مطرح شود طرف ایرانی بپذیرد. ممکن است توافقی غیر از برجام انجام شود که به نوعی چارچوب برجامی باشد، اما مفاد آن تغییر کند. سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان تصریح کرد: ممکن است که زمانی هم به این توافق بدهند و شاید نشود اسم آن را توافق موقت گذاشت، اما بتوان توافقی غیر برجامی نامید. آنچه از صحبت‌های چندی قبل سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز برمی‌‌آید اینکه او هم اعلام کرد دنبال یک توافق طولانی مدت هستیم.
لذا احتمال توافق کوتاه مدت کم است. فرجی راد بیان کرد: سفر سلطان هیثم به تهران در اصل به جهت پرونده هسته‌ای و مسائل ایران و برجام است و در کنار آن مسائل دیگری هم مطرح می‌شود. باید سلطان هیثم برگردد و پیام را به آمریکایی‌ها برساند و ببینیم چه جوابی می‌دهند و در چند روز آینده نتایج آن را ببینیم. وی تصریح کرد: مذاکراتی در دو سه ماه گذشته در مسقط در حال انجام بوده که پیشرفت‌هایی هم داشته است.
منبع: آرمان ملی/ حمید شجاعی
